Alleen als ie ijs- en ijskoud is

Met zijn ijsbaden krijgt Wim Hof hele groepen mensen uit hun comfortzone. Maar onlangs raakte The Iceman in opspraak toen de dood van vier volgelingen werd toegeschreven aan zijn methode. Is zijn methode gevaarlijk of gezond?

Met zijn ijsbaden krijgt Wim Hof hele groepen mensen uit hun comfortzone. Maar onlangs raakte The Iceman in opspraak toen de dood van vier volgelingen werd toegeschreven aan zijn methode. Is zijn methode gevaarlijk of gezond? The Optimist stuurde verslaggeefster Anne Vegterlo de kou in.

Het IJsbad

Op een schoolpleintje in Eindhoven staan we met 28 mensen in zwemkleding en badjassen te wachten naast een badkuip vol ijs. Het is oktober, bewolkt en koud. Met onze blote voeten op de stoeptegels wiebelen we een beetje heen en weer. Straks gaan we een voor een dat bad in.

In de uren hiervoor hebben we onze ademhaling getraind. Dat zou voldoende moeten zijn om zonder problemen een paar minuten in het ijs te zitten. De instructeur klinkt opgewekt: ‘Wie is de volgende?’ Ik kijk naar beneden. Mijn tenen zijn nu al verkleumd. Waarom deed ik dit ook alweer?

Het ijsbad is een vast onderdeel van trainingen van de methode van Wim Hof, ofwel The Iceman. Hij kreeg wereldwijde bekendheid door zijn bizarre records. Zo zat hij meerdere keren bijna twee uur in een bak ijs, beklom hij de Mount Everest op sandalen en rende een marathon in de woestijn van Namibië zonder te drinken.

Bijzonder? Misschien, maar wat Wim Hof kan, kan iedereen. Althans, dat beweert hijzelf. Zijn technieken, beschreven als de Wim Hof Methode (WHM), zijn simpel en eenvoudig en zouden een gunstig effect op de gezondheid hebben. Om het te bewijzen, werkt Hof sinds enkele jaren samen met wetenschappers. In 2014 concludeerden onderzoekers uit Nijmegen dat Hof zijn autonome zenuwstelsel kan sturen en daarmee zijn immuunsysteem kan beïnvloeden.

Dat is bijzonder, want normaal gesproken regelt niet onze geest, maar ons lichaam dat proces. Het zou betekenen dat we invloed kunnen hebben op de reactie van ons lichaam wanneer het wordt blootgesteld aan bijvoorbeeld een virus. En als we ons immuunsysteem kunnen sturen, zegt Hof, kunnen we ons ook weren tegen ernstige ziektes als reuma of zelfs kanker.

"In 2014 concludeerden onderzoekers uit Nijmegen dat Hof zijn autonome zenuwstelsel kan sturen en daarmee zijn immuunsysteem kan beïnvloeden."

Inmiddels is Wim Hof meer dan een attractie in een ijsbad. Zijn bedrijf Innerfire, geleid door zoon Enahm Hof, organiseert maar enkele workshops per jaar. Mensen betalen fikse bedragen om met de maestro een aantal dagen in Polen of Spanje te trainen. Er is zelfs een Wim Hof Academy voor mensen die officieel WHM-instructeur willen worden en zelf workshops willen geven aan geïnteresseerden.

Wie zijn focus verliest, begint te rillen en houdt het niet vol

Toch zijn er ook kritische geluiden. Hof wekt valse hoop bij chronisch en dodelijk zieken, vinden sommigen. De wetenschappelijke bevindingen zouden bovendien helemaal niet zo sluitend zijn als hij doet voorkomen. Zo zijn de meeste onderzoeken gedaan met gezonde proefpersonen en is geen rekening gehouden met het placebo-effect. Volgens de onderzoekers uit Nijmegen gaan Hofs uitspraken over mogelijke toepassing van de methode bij ziektes daarom te ver.
En toen werd een half jaar geleden zijn naam in verband gebracht met enkele sterfgevallen. Vier mannen (twee Nederlanders, een Zuid-Afrikaan en een Canadees), allemaal gezond en alle vier in een zwembad overleden door wat ‘shallow water black-out’ wordt genoemd, ofwel verdrinking in ondiep water als gevolg van een gebrek aan zuurstof in de hersenen. Nabestaanden claimen dat hun dood te wijten is aan de Wim Hof Methode. De vier slachtoffers waren daar fanatiek mee bezig. De ademhalingsoefeningen die bij de methode horen kunnen inderdaad zorgen voor flauwtes. Waarschijnlijk hebben de mannen in het water hun bewustzijn verloren. Het nieuws zorgde voor enige ophef in de Nederlandse media. Innerfire-directeur Enahm Hof noemde de sterfgevallen triest, maar zei zich niet schuldig te voelen. ‘We waarschuwen voor de gevaren, meer kunnen we niet doen. Het is ieders eigen verantwoordelijkheid.’

Rijst de vraag: heeft die methode wel zin? Is WHM niet gevaarlijk?

Wie een artikel schrijft over de Wim Hof Methode, kan het misschien maar het beste zelf ondergaan. En dus douche ik al een paar weken onder een koude straal water. In de warme septembermaand was dat nog geen probleem, maar in de herfst werd het al wat moeilijker vol te houden. Na al die ontelbare koude douches sta ik nu in Eindhoven tussen de anderen te wachten op mijn beurt in het ijsbad.

"Wist je dat 98 procent van de mensen nooit uit zijn comfortzone komt?"

De workshop wordt gegeven door Jerome Wehrens, die zich sinds zeven jaar fanatiek met deze methode bezighoudt. Naast instructeur is hij ook een van de trainers aan de Academy. Onder de aanwezigen zijn jonge sportieve types en nieuwsgierigen, maar ook mensen met ‘een disbalans’, zoals Wehrens het noemt: iemand met reuma, iemand met een immuunziekte, iemand met een chronische zenuwpijn.

De meeste aanwezigen hebben het boek van Hof gelezen (Koud kunstje: Wat kun je leren van de Iceman?) of filmpjes gezien. Allemaal zijn ze benieuwd wat de methode voor hen kan betekenen.

Benieuwd ben ik zeker, maar ook heb ik zo mijn bedenkingen. Waarom zou ik allerlei oefeningen willen doen zodat ik vijf minuten mijn adem in kan houden of lang in een bak ijs kan zitten? Ik wíl helemaal niet vijf minuten mijn adem inhouden of lang in een bak ijs zitten, niet eens kort.

Maar volgens Wehrens moet ik het zien als een mogelijkheid iets nieuws te ervaren. ‘Wist je dat 98 procent van de mensen nooit uit zijn comfortzone komt?’, zegt hij als we ’s ochtends beginnen. ‘Wat zou er gebeuren als je dat wél doet? Het zal je verbazen wat je allemaal kunt’, houdt hij ons voor. ‘Het menselijk lichaam is echt ongekend.’

Vooruit dan maar.

De Willem Hof Methode

Het idee achter de WHM is relatief eenvoudig. Het is gebaseerd op drie componenten die elkaar versterken: ademhaling, trainen van de mindset en graduele blootstelling aan kou. Pas ze alle drie in combinatie toe en je bent meer in balans, hebt meer invloed op lichaam en geest, een verbeterde bloedcirculatie, meer vertrouwen in het eigen kunnen en kunt bewust het autonome zenuwstelsel (waaronder het immuunsysteem) aansturen.

Om die laatste reden is de methode extra interessant voor mensen met een auto-immuunziekte zoals reuma, zo staat in de onderbouwing op de website van Innerfire. De WHM zou hierop ‘een gunstig effect’ kunnen hebben doordat de methode ‘potentieel leidt tot tijdelijke verhogingen van stresshormonen in het bloed. Dit leidt tot de onderdrukking van de ontstekingslichamen, wat leidt tot een kleinere kans op ontstekingen in de gewrichten en pezen.’

We beginnen met de ademhalingsoefeningen. ‘Daarmee resetten we ons systeem en de hormoonbalans’, legt Wehrens uit. ‘Zie het als het opschudden van je kussen. Je overstuurt het lichaam en maakt het alert om daarna weer rust te vinden.’ Liggend op een matje beginnen we met krachtige in- en uitademingen.

De ademhalingstechniek – dertig keer diep in- en uitademen waarna je met bijna lege longen een poos je adem inhoudt – zorgt er eerst voor dat je veel meer zuurstof tot je neemt en dan, als je stopt met ademen, tot tijdelijk minder zuurstof in het lichaam. Volgens studies uit Nijmegen gaat daarbij het adrenalinegehalte omhoog en wordt de pH-waarde beïnvloed: dat betekent dat je lichaam minder zuur wordt en je minder pijn voelt. Zo kan er meer zuurstof bij de spieren komen. Je prestaties en je uithoudingvermogen worden daardoor beter en je traint bovendien je hart en vaten.

"De kou dient daarbij als een soort shocktherapie. Het lichaam schiet in de stress en wordt alerter, waardoor het meer stresshormonen (cortisol en adrenaline) en witte bloedlichaampjes aanmaakt: iets wat overigens ook gebeurt door de ademhalingsoefeningen. Cortisol werkt als een ontstekingsremmer. De shock komt van een ijsbad, een koude douche, een rondje zwemmen in koud water, of naar buiten met te weinig kleding aan. Door blootstelling aan kou train je bovendien je hart en bloedvaten: de aderen vernauwen door kou en verwijden weer als het warmer wordt. Daar worden ze sterk en soepel van, wat mogelijk het risico op hart- en vaatziekten verkleint."

Ten slotte is meditatie belangrijk ‘om je innerlijke krachten te realiseren’, aldus de WHM. Zonder sterke mindset kun je immers geen grote prestaties leveren, redeneert Hof, of lang in een ijsbad blijven zitten. Wie zijn focus verliest, begint te rillen en houdt het niet vol.

Na de derde ronde in- en uitademen voel ik me een beetje loom. Mijn ledematen tintelen en ik heb het koud. Als ik wil opstaan, val ik terug op mijn matje; ik ben duizelig. Als dat gevoel is weggezakt, voel ik me scherp en helder.

‘Wat gebeurt er als je de ademhalingsoefening te vaak doet?’, vraagt iemand. Wehrens gaat op een matje op de grond liggen en doet het voor. Hij begint te trillen en te schokken. Dan verkrampt zijn lichaam. Zijn handen steken als klauwtjes in een onnatuurlijke hoek voor hem uit.

Hoewel er elementen van onbetwiste waarheid in de theorie zitten, wordt een aantal van de redeneringen niet ondersteund door de reguliere wetenschap. ‘Wat de ademhalingsoefeningen van de WHM doen, lijkt op hyperventileren’, zegt Jan Hindrik Ravesloot, hoogleraar fysiologie aan de Universiteit van Amsterdam en het AMC. ‘Dat heeft een dramatisch effect op het lichaam: je wordt duizelig, je lijf gaat tintelen en je spieren trekken spontaan samen.’

Dat heeft alles te maken met de verhoogde pH-waarde van je lichaam, legt hij uit. Ravesloot: ‘Je lichaam reguleert die waarde normaal gesproken heel nauwkeurig tussen de 7,35 en de 7,45, maar door hyperventilatie kan het ongeveer stijgen naar 7,6.’ Dat is op zichzelf niet schadelijk – als je een paar ballonnen opblaast, krijg je hetzelfde effect – maar het is ook nergens goed voor.

"Hoewel er elementen van onbetwiste waarheid in de theorie zitten, wordt een aantal van de redeneringen niet ondersteund door de reguliere wetenschap."

Een hoge pH-waarde heeft volgens Ravesloot namelijk niet het effect zoals de WHM dat beschrijft. Zo leidt een hogere pH-waarde niet automatisch tot minder verzuring en betere prestaties. ‘Zodra je weer rustig bent, is de waarde namelijk alweer gedaald’, zegt Ravesloot. ‘Je houdt het alleen hoog door stelselmatig te hyperventileren, maar dat maakt normaal functioneren al moeilijk, laat staan een prestatie neerzetten.’

Ook het idee dat je via de ademhaling meer zuurstof opneemt, klopt niet, menen experts. Bij een normaal, gezond mens is het hemoglobine in het bloed (eiwitten die zuurstof transporteren) al verzadigd, beweert Maria Hopman, fysioloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij deed samen met collega’s onderzoek naar de methode van Wim Hof. ‘Meer of dieper ademen heeft dus geen effect op de hoeveelheid zuurstof in je lijf’, zegt zij. ‘Er kan gewoonweg niet meer bij.’

Er is volgens Hopman dan ook ‘geen enkele reden’ om aan te nemen dat Hofs manier van ademhalen goed is voor de gezondheid. ‘Er is niks mis met af en toe flink doorademen, maar dat doe je ook door te sporten of een keer de trap te nemen’, nuanceert zij. ‘Daar hoef je niet voor te gaan zitten hijgen op een matje.’ Het enige wat je daarmee doet, is koolstofdioxide uitblazen; een lage CO2-concentratie onderdrukt de ademhalingsprikkel, daarom kun je ook langer je adem inhouden na zo’n oefening.

Het heeft geen zin je schrap te zetten tegen de kou, merk ik. Het enige dat helpt, is ontspanning.

Alleen is die prikkel er niet voor niks. Als je die bewust gaat onderdrukken of negeren, word je duizelig en kun je flauwvallen door zuurstofgebrek. Dat is volgens Ravesloot op zich niet erg – je lichaam neemt het automatisch over en zorgt dat je weer gaat ademen – tenzij je het in het water of bij een zwembad probeert. Want als je dán even je bewustzijn verliest, kun je gemakkelijk verdrinken. Innerfire geeft in een reactie aan dat je dan ‘dus niet de Wim Hof Methode doet’ en wijst erop dat sommige diepzeeduikers hiervoor specifieke ademhalingsoefeningen gebruiken. ‘Wij doen deze altijd op het matje.’

Aan deze zogenoemde shallow water blackout zijn waarschijnlijk ook de vier eerder genoemde slachtoffers overleden. Zij hebben – vermoedelijk, want sommigen waren alleen, dus met zekerheid valt het niet te zeggen – zélf de oefeningen in of onder water geprobeerd. Op het moment dat je dan even het bewustzijn verliest en het lichaam automatisch weer gaat ademen, lopen de longen vol met water.

Inmiddels wordt er tijdens workshops en cursussen gewaarschuwd voor de gevaren. Onze instructeur Wehrens zegt in ieder geval duidelijk dat we de ademhalingsoefeningen niet moeten doen op een plek waar het gevaarlijk is als je even buiten bewustzijn raakt. Dus niet in het zwembad of achter het stuur.

Hoe erg is het dan eigenlijk, vraag ik mezelf af. Zolang je uitkijkt waar je het doet, kan het geen kwaad. Een luchtbed opblazen geeft namelijk hetzelfde effect en dat vindt ook niemand gevaarlijk. Trouwens, is het probleem met alternatieve methoden niet altíjd dat de reguliere wetenschap ze (nog) niet ondersteunt? Dat hoeft nog niet te betekenen dat ze geen waarde hebben, toch? Er zijn immers een heleboel mensen die baat zeggen te hebben bij de methode. Dus ben ik maar eens met de ervaringsdeskundigen gaan praten.

Wat zeggen de ervarings deskundigen?

Zo is Thomas Caljé (38), huisarts in Schijndel, veel frisser, fitter en energieker sinds hij begonnen is met koud douchen. ‘Het kan door de kou komen, al is het misschien ook wel iets psychisch’, begint hij. ‘Het voelt elke ochtend als een soort overwinning op mezelf: dat geeft een positief gevoel.’ De douche leidt ook tot gezondere keuzes in de loop van de dag, merkt hij. ‘Ik ga niet het effect teniet doen door ’s avonds een zak chips te eten.’

Ook binnen de topsport worden de technieken toegepast. Paul Venner (28), performancecoach bij de Koninklijke Nederlandse Honkbalbond, helpt sporters optimaal presteren en maakt daarbij geregeld gebruik van koudetraining, mindset en ademhalingsoefeningen. Het helpt atleten bij hun herstel, algemene fitheid en gemoedstoestand, zegt hij. ‘Sporters voelen zich er prettig bij en ze hebben het gevoel dat ze mentaal meer aankunnen’, zegt hij. ‘Bij sommigen nam het longvolume duidelijk toe nadat ze begonnen met de WHM-technieken.’

Zelf doucht hij ook koud en doet hij dagelijks ademhalingsoefeningen. Venner: ‘Ademhaling is zo fundamenteel voor verschillende processen in ons lijf. Het brengt mij veel meer in contact met mijn lichaam en maakt me minder afhankelijk van externe middelen als medicijnen. Ik wil niet claimen dat het voor iedereen werkt, maar de potentie is er wel.’

Of neem Jasper Sman (22), net afgestudeerd als art director uit Assendelft. Hij werd vijf jaar geleden gediagnosticeerd met multiple sclerose (MS). We kunnen er niets aan doen, zeiden ze in het ziekenhuis, alleen de pijn stillen en de ontstekingen proberen te remmen met medicijnen. Sman merkte zelf dat koud douchen de pijn verzachtte en ging daarna op cursus bij Wim Hof. ‘Ik moest oefeningen doen en tachtig rondjes om een boom rennen’, herinnert Sman zich. ‘Ik was echt verbaasd. Op sommige dagen kon ik niet eens lopen, laat staan rennen.’ Maar inmiddels heeft Sman een koud bad in de tuin, waar hij elke dag even ingaat. ‘Het helpt tegen de pijn’, zegt hij. ‘Als ik het een poos niet doe, merk ik dat ik veel stijver word.’ Bovendien: voor de eerste keer laten de scans bij Sman geen nieuwe ontstekingen zien. Uiteraard gebruikt hij ook gewoon nog medicijnen tegen MS, al zegt hij meer te geloven in de methode van Wim Hof. ‘Daar merk ik tenminste direct verschil door.’

Zit er dan toch iets in? Sommige van de resultaten uit wetenschappelijke onderzoeken van de Radboud Universiteit, gepubliceerd in PNAS en Nature, waren toch minstens opzienbarend te noemen. Zo kon Hof de ontstekingsreactie van zijn lichaam onderdrukken nadat hij was ingespoten met de E.coli-bacterie. Normaal gesproken zou je daar een paar uur flink ziek van zijn. Het experiment werd herhaald met twaalf door Hof getrainde proefpersonen, die uiteindelijk minder last van griepverschijnselen hadden dan de controlegroep. Ook was hun lichaamstemperatuur minder verhoogd, waren hun bloedwaarden beter en hadden ze meer adrenaline aangemaakt. Dat helpt, net als cortisol, bij het remmen van ontstekingen.

‘De denkfout die Wim en Innerfire maken, is dat het hele systeem wel moet kloppen op het moment dat een deelaspect wordt aangetoond’, zegt Hajo Smit, die ooit het instructeurstraject volgde en intensief bij de WHM betrokken was. ‘Inderdaad, sommige bevindingen zijn opzienbarend,’ erkent hij, ‘maar dat betekent niet dat de hele methode werkt.’ Zelf is Smit alleen nog bezig met de koudetraining en niet met de gehele methode. De ademhalingsoefeningen noemt hij onverantwoord.

De huidige onderzoeken zijn te summier om iets te concluderen over werking van de methode, wil Maria Hopman van de Radboud Universiteit benadrukken. ‘Er is geen bewijs dat wat hij doet goed is voor de gezondheid. Willen we écht iets zinnigs kunnen zeggen over de methode en eventuele effecten op chronische ziektes, dan zijn er grote clinical trials nodig. Er kan bovendien sprake zijn van een placebo-effect, dus dat zou je dan ook moeten toetsen.’

Het enige dat we zeker weten, is dat kou níet slecht is voor de gezondheid. Hopman: ‘Het is goed voor de doorbloeding van het lichaam. Je hart moet dan wat harder werken, slagaderen verwijden en vernauwen weer. Daarom gaan mensen ook naar de sauna.’ Als je iets mee wilt nemen uit de methode, laat het dan de kou zijn.

Tijd voor een frisse duik

Toch maar dat ijsbad in, dus. Jerome Wehrens coacht me er wel doorheen, zegt hijzelf. Goed onthouden wat ik allemaal voel, denk ik vooraf bij mezelf, dan kan ik het later goed beschrijven. Maar als ik eenmaal in het water lig, kan ik niet meer nadenken. Alles vervaagt. Ik wil me alleen maar concentreren op mijn ademhaling. Die moet me gaan redden.
Op aanraden van Wehrens blaas ik lang en rustig uit. Het heeft geen zin je schrap te zetten tegen de kou, merk ik. Het enige dat helpt, is ontspanning en ‘zachtheid’ zoals Wehrens het noemt. Langzaam komt er rust in mijn verkrampte lijf. Nu kun je de warmte uit je buik gaan halen, zegt Wehrens. Kou van buiten, warm van binnen. Als een geiser die ineens aanslaat. Whooooof!

Na twee minuten mag ik er uit. Achteraf viel het allemaal wel mee.

Aan het eind van de workshop vraagt Wehrens wat de dag ons heeft gebracht. De antwoorden uit de groep zijn divers: vertrouwen, ontspanning, de drang om verder te gaan. We hebben onze grenzen verlegd (na het ijsbad hebben we een kwartier in een diepe kniebuiging gestaan en bijna iedereen hield dat vol) en de kracht van lichaam en geest leren kennen.

Voel ik me anders? Beter? Niet per se, maar dan moet je de oefeningen misschien ook vaker doen. Heb ik er wat aan gehad? Zeker. Als ik één ding van de Wim Hof Methode heb geleerd, is het dat ik mijn lichaam onder controle kan krijgen op het moment dat het zich in een stressvolle situatie bevindt. En dat je door focus en ademhaling meer kunt dan je denkt. Zoals onze instructeur eigenlijk al zei: het menselijk lichaam is ongekend.

Bron: The Optimist Artikel over Gezondheid door Anne Vegterlo / Februari 2017